Voorganger: Jan van der Wal
Lezingen: Daniel 7,13-14 en Johannes 18, 33-37
Thema: Getuigen van de waarheid

Vandaag viert de Kerk het feest van Christus Koning. Dit feest is honderd jaar geleden door Paus Pius XI ingesteld om Jezus als koning van alle volkeren te eren. Jezus wordt  in de Bijbel als koning aangeduid: soms om te vereren zoals op zijn intocht op een ezel in Jeruzalem; soms om Hem te bespotten tijdens zijn geseling en op zijn kruisweg.

Er zijn ook andere titels die Jezus passen en die in Bijbelse tijd steeds meer gelijkenis met elkaar hebben gekregen: de koning van Israël groeide uit tot profeet en herder als hij zijn volk wijs en rechtvaardig bestuurde, zoals een herder zijn schapen weidt en hen voert naar grazige weiden. Maar vooral is de koningstitel verbonden geraakt met de titel van de Messias. Messias, in het Grieks: christos, betekent gezalfde; wij christenen zijn dus allen gezalfden, want wij willen volgelingen zijn van een Messias die Jezus heet.

Het feest van Christus Koning werd gepresenteerd in een tijd dat de wereld steeds meer tirannen kende, dictators die aan iedereen voorbijgingen. Die tijd lijkt helaas op de onze. In die dagen werd Jezus voorgesteld als een geheel andere koning, iemand die niet anderen negeert door over hen te heersen; maar een die stilstaat bij mensen, betrokken is op hun lot, een koning die zijn entree deed op een ezel, tussen mensen wil staan, door onder hen te leven.

De lezing van Johannes toont ons een dramatisch moment uit de laatste dag van Jezus van Nazareth. Hij staat tegenover Pilatus, een tiran die op afschrikwekkende wijze over Israël regeert. En Pilatus, de landvoogd, wil erachter zien te komen of Jezus nu echt die opstandeling is, die naar velen zeggen, zich uitgeeft als koning van Israël. Want dan wordt de macht van de Romeinse keizer betwist. En daarop staat de doodstraf door kruisiging.

Maar Jezus zit op een andere golflengte. Als Jezus over zijn koningschap speekt, dan bedoelt Hij dat onzichtbare Rijk van God, geen politiek koningschap, maar een koningschap van Godswege. En Hij, en dat is nu juist het gevaarlijke in Jezus’ optreden, is daar een afgezant van, ja zelfs noemt men Hem de Mensenzoon. En die mensenzoon-gestalte is langzaam samengesmolten met de traditionele gestalte van koning, profeet, herder en verlosser: Hij die Israël zal verlossen van onderdrukking en onrecht. Dat komt door de profeet Daniel.

De profeet Daniel ontving ooit een merkwaardig visioen, waarin hij een hemelse figuur in menselijke gedaante op zich af zag komen, gezeten op een wolk. Iemand die bekleed was met koninklijke macht en gezag, naar wie iedereen luisterde en eer betoonde, en aan wiens heerschappij nooit meer een einde zou komen.

En deze profetie had grote gevolgen. De volgelingen van Jezus zien haar vooral vervuld in Jezus als de Mensenzoon: Hij die mensen heelt en geneest, Hij die mensen weer bij zichzelf brengt, in oorspronkelijke eer herstelt. Is dat niet die koning-verlosser die wij nodig hebben, die is voorspeld door de profeten? Hij zal Israël verlossen van de Romeinen, Hij zal een nieuw Koninkrijk van vrede en gerechtigheid stichten. Zo schuiven Messias en Mensenzoon ineen.

Nu staat diezelfde Jezus als beschuldigde voor Pontius Pilatus. Hoe redt Jezus zich hieruit? Wil Hij zich rechtvaardigen? Of zwijgt Hij? Heeft het trouwens zin om een tiran te bekeren? Jezus lijkt de opvatting van Pilatus te beamen, de woorden van Pilatus bevestigen zijn koningschap. Jezus is koning, niet om te heersen maar om te dienen. Op de afbeelding van uw boekje zien we een andere afbeelding van Jezus: niet als heerser maar als gekwetste mens, een afbeelding die past in dit verhaal van een vernederde en beschadigde Messias, veroordeeld, verlaten en gemarteld: Christus op de koude steen.

Het is niet vreemd dat de communicatie tussen Jezus en Pilatus vastloopt op verschillende interpretaties van het koningschap. Zo’n koning als Jezus die voor hem staat, is hij niet gewend, zijn wij niet gewend, wekt verbazing en ongeloof.

“Mijn koningschap is niet van hier, is niet van deze wereld”, zegt Jezus. Daar heeft Pilatus geen macht over, slechts God. Jezus wil koning zijn naar Gods hart. Jezus blijft koning en behoudt zo de regie over zichzelf en zijn missie: om onverkort van de waarheid te getuigen wie Hij ten diepste is, tot aan zijn marteling en kruisweg, tot aan de dood op het kruis.

Wat is waarheid? Mensen die graag dromen, fantaseren, verlangens hebben, kennen ook hun waarheid. Mensen die visioenen ontvangen zien deze als waarheid. Dan is die weliswaar subjectief, maar desondanks niet minder waar.

Mocht het je ooit overkomen zijn, dat je visioenen hebt ontvangen zoals Daniel, of zoals Jezus, dan heb je altijd een werkelijkheidsbeleving ontvangen, ook al kun je die met anderen moeilijk delen. Visioenen en dromen hebben grote betekenis voor jouw waarheid. Jouw werkelijkheid verandert er wezenlijk door.

Ook dat is dan een waarheidsbeleving die niemand jou kan afnemen. Het maakt je wel onrustig of zelfs nieuwsgierig, je wilt op zoek gaan naar de waarheid achter die merkwaardige beleving. Dat kan rusteloosheid en opstandigheid veroorzaken. Maar je mag je ook gezegend voelen want God heeft je iets bijzonders laten zien. En van die waarheid ben jij getuige geweest.

Wat is waarheid? Jezus verkondigt een waarheid die van bovennatuurlijke oorsprong is. Zijn koningschap is niet om te heersen maar om te dienen. In zijn kruisdood zien wij een kwetsbare koning: liefde om te dienen en weg te schenken. Zo is God: Hij geeft zijn heerschappij aan een kwetsbare mens, die een boodschap van vergeving en liefde in al zijn menselijkheid zal belichamen. Daarin zetelt het Koningschap van Jezus, Hij zit aan het einde van zijn leven niet op een troon maar op een koude steen, arm en verlaten, omdat Hij wilde dienen. Dat is de waarheid waar Hij voor gekomen is, om gelijk te worden aan al die mensen die dat ook moeten ondergaan, éen Die weet heeft van hun lijden.

Tijdens zijn intocht in Jeruzalem juicht de menigte haar nieuwe koning toe. Maar in zijn finale koningschap, getooid in purperen mantel en gekroond met een doornenkroon, stelt Jezus zijn volgelingen danig teleur. Hij toont zich kwetsbaar, maar ook onaanraakbaar, Hij lijdt, maar volhardt in zijn opdracht. Want dat is zijn waarheid. Jezus leert ons hoe menselijk deze wereld kan zijn, als je trouw bent, solidair, als je kiest voor God, tegen verraad en leugens in.

Jezus is koning in dienst van de liefde. Zijn koningschap staat in dienst van zijn missie dat God oorsprong en einddoel is van de schepping. Een God die ons zo nabij wil zijn dat Hij ons naar zijn beeld en gelijkenis heeft geschapen; zo is alle menselijk bestaan een beeld van God.

Jezus wil ons vlak voor zijn sterven tonen dat dienen, zwijgen, vergeven vaak beter is dan je wil opleggen en onverzoenbaar zijn. Daarom kunnen ook wij getuigen zijn van de waarheid die vrij maakt. Dat ook wij in verlatenheid op een koude steen kunnen belanden, hopend op barmhartigheid van een ander.

Mogen we deze innerlijke waarheid nastreven en daarvan getuigen, opdat het Koninkrijk van God in Jezus Messias naderbij kan komen. Amen.

Voorganger : Ineke van Cuijk OP
Lezingen: Daniel 12,1-3 en Marcus 13,24-32
Thema: Gerechtigheid zal stralen

De lezingen van vandaag bieden ons allerlei apocalyptische beelden. We lopen naar het einde van het kerkelijk jaar. In die tijd….zo begint Daniël – de tijd van de ondergang van de wereld, een tijd van nood zoals er nog nooit geweest is. En ook Jezus zegt: ‘in die dagen na de verschrikking zal de zon verduisterd worden, en de maan haar licht niet meer laten schijnen…’ Wat kan dan toch de Bijbelse Boodschap zijn?

De grote vorst Michaël – en zijn naam betekent WIE IS ALS GOD – zal opstaan en hij zal de kinderen van het volk terzijde staan. God blijft erbij. Daniël kijkt om zich heen en ziet een wereld die leeft zonder God – die leeft in de waan van alledag. Deze verhalen kunnen we plaatsen tegen de achtergrond van het Makkabese verzet tegen de wrede Griekse overheerser. De toekomst ziet er voor het Joodse volk op dat moment niet rooskleurig uit. Hoe moeten ze verder? Is er nog hoop? Waar is gerechtigheid?

Jezus geeft ons een vingerwijziging: kijk naar de vijgenboom: leer van het beeld van deze boom; als zijn twijgen zacht worden en zijn bladeren zich ontvouwen dan weten jullie dat de zomer in aantocht is. En niet voor niets noemt Hij de vijgenboom: in warme streken geeft een vijgenboom wel drie tot vier oogsten per jaar; hij staat daardoor bekend om zijn vruchtbaarheid. Hij loopt pas uit als er geen nachtvorst meer verwacht wordt. Deze boom wordt de ‘boom der wijsheid’ genoemd. Het visioen dat Jezus schildert, van de verwoestende krachten tot de komst van de Mensenzoon, bedoeld om de leerlingen, toen en nu, op te roepen trot waakzaamheid. De lezingen van vandaag vertellen over situaties van mensen in nood, van spannende tijden maar blijf waakzaam, geef de moed niet op - er komen (ooit) betere tijden. Deze woorden hebben de bedoeling mensen die vervolgd en onderdrukt worden te bemoedigen door de aankondiging van het naderende einde van alle gruwelijkheden. God zelf zal,  door in te grijpen een einde maken aan de verwording van deze wereld. Hij/Zij zal niet toelaten dat geweld, onderdrukking en dood het laatste woord hebben.

Gerechtigheid zal stralen……dat gaven wij mee als thema van deze viering. Het is misschien  bijna ‘vloeken in de kerk’…..Hoe durven we dat te zeggen? Als we om ons heen kijken worden wij boos, verdrietig, voelen we ons machteloos. Er gebeurt zo veel aan narigheid dat we moedeloos kunnen worden. Hoe heeft het zo ver kunnen komen dat je als Joodse vrouw anno 2024 ’s avonds niet meer over straat durft in Amsterdam? Dat er in Amerika een president wordt gekozen waar we (bijna allemaal) van schrikken. Je houdt je hart vast. En dan hebben we het nog niet over de oorlog in Oekraïne, de verschrikkelijke beschietingen over en weer in Gaza, Libanon en Israël en de enorme hongersnood in verschillende Afrikaanse landen. En op kleinere schaal: vooroordelen, elkaar de maat nemen. Ik hoop niet dat u al afgehaakt bent…………….misschien ook wel….                                                                                                  En dan durven wij hier te zeggen: gerechtigheid zal stralen……

Vorige week zondag was er in het kader van de serie Bezielde Film een bijeenkomst in de Dorekerk met de film THE OLD OAK. De titel verwijst naar een pub in een vervallen mijnstadje in Noord-Engeland. Huizen staan leeg, jongeren zijn weggetrokken en is er nauwelijks werk voor iedereen. In dat stadje komt een bus met Syrische vluchtelingen. En u begrijpt het al: boosheid, onbegrip – verschrikkelijke vooroordelen, jaloezie, het speelt er allemaal. Persoonlijk leed en maatschappelijke problemen, alles loopt door elkaar. In een zaaltje achter de pub hangen foto’s van de mijnstaking, jaren daarvoor. Om deze staking destijds vol te kunnen houden kwamen alle vrouwen – moeders/dochters met pannen vol eten naar dit zaaltje om samen standvastig te blijven in dit arbeidsconflict. En zo ontstaat het idee om gezamenlijke maaltijden te houden. Dat is een groot succes maar er wordt sabotage gepleegd en iedereen is terug bij af. De stellingen worden weer ingenomen totdat een Syrische familie bericht krijgt dat man en vader gestorven is in de gevangenis in Syrië. Langzaam maar zeker zie je het hele dorp uitlopen om deze familie te condoleren, bloemen te leggen en eten te brengen. Heel ontroerend!! Het kan dus………………..gerechtigheid zal stralen……………

Zo zijn er meer lichtpuntjes – mensen die naar elkaar omkijken, bezorgd zijn, op de barricaden springen. In Effata zijn ook verschillende activiteiten hieromtrent. En in Nijmegen (stads breed) is er op dit moment het initiatief van verschillende kerken aandacht te besteden aan HEEL DE AARDE met een lezing over ‘integrale ecologie’ en vrijdag a.s. een bijzondere film THE LETTER / DE BRIEF over klimaatverandering. Een film geïnitieerd door paus Franciscus. Of zoals gistermiddag: in de kapel van de zusters Dominicanessen van Neerbosch deden twee (relatief) jonge vrouwen, vol vuur en enthousiasme, hun professie. En daarnaast is er in onze wereld zoveel vraag naar zingeving. Dat moet toch hoopvol stemmen.

Apocalyptische Bijbelteksten, weerbarstig als ze misschien mogen zijn: wij mogen ze zo verstaan: als een oproep om onversaagd vooral standvastig te blijven. Om te blijven geloven dat er een einde komt aan deze verschikkingen. Wat er ook voorbij mag gaan in deze van God losgeraakte wereld: zo kunnen we dat soms voelen, Jezus Christus heeft woorden van eeuwig leven. Wie op Hem zijn leven bouwt, heeft vast grond onder de voeten, al lijkt die grond soms weg te vallen.

We zongen aan het begin: ‘Die chaos schiep tot mensenland, die mensen riep tot zinsverband’ – verhalen, liederen, schriftteksten en alle gebeurtenissen in ons eigen leven mogen ons uitnodigen om gerechtigheid te blijven uitstralen…………….

Voorganger: Sanneke Brouwers
Lezingen::      Wijsheid 7, 7-11 en Marcus 10,17-27
Thema:         Van Gimel tot Kof

In de teksten van vandaag gaat het over rijkdom. Maar dan een die niet in geld en goed is uit te drukken. Bezit is ballast die de deur naar het Koninkrijk van God blokkeert. Wat de wereld nodig heeft is niet meer geld, maar meer wijsheid. Een boodschap waar we ons vandaag ook in kunnen herkennen. Natuurlijk zijn geld en middelen belangrijk of zelfs voorwaardelijk om te kunnen leven. Maar de verdeling van de rijkdom zorgt voor armoede, niet het tekort. Het beheer van rijkdom en het gebruik van de hulpbronnen vragen om wijsheid. Opdat er voor iedereen genoeg is en we met onze rijkdom de natuur niet verder kapot maken. Wijsheid is volgens de tekst die we lazen zelfs belangrijker dan gezondheid. Dit is wel iets om over na te denken. Want is gezondheid niet de allereerste voorwaarde voor het leven? Gezondheid is, net als wijsheid voor al het goud in de wereld niet te koop. Mooi verwoordt in de spreuk: “Wie gezond is, heeft 1000 wensen wie ziek is, heeft nog maar een wens…”.

Dat de tekst wijsheid boven gezondheid stelt, zie ik als een verschil tussen persoonlijk en collectief belang. Voor iemand persoonlijke leven is gezondheid ontzettend belangrijk. Maar voor problemen in de samenleving hebben we wijze mensen nodig. Mensen die hun persoonlijk belang ondergeschikt kunnen maken aan het collectief belang. Wijsheid heeft de eeuwigheid en overstijgt ons persoonlijk leven. Het boek 1 Koningen omschrijft wijsheid als: ‘een opmerkzame geest om recht te kunnen spreken en onderscheid te maken tussen goed en kwaad’ (1 Kon. 3, 1-28). Sinds Adam en Eva weten we al dat zowel wijsheid als problemen van de mensen hier beginnen: bij het onderscheid tussen goed en kwaad.

De Wijsheid-teksten uit de Bijbel worden toegeschreven aan de wijze koning Salomo. Die trouwens ook puissant rijk was (1 Kon. 10-23). Hij is bekend om het salomonsoordeel (1 Kon. 3, 16-28). Hier wordt de koning gevraagd recht te spreken over twee vrouwen die ruzie maken om een baby; zij claimen beiden de moeder te zijn. Salomo zijn wijsheid is volgens een tekst in Hebreeën ‘scherper is dan een tweesnijdend zwaard’ (Hebr. 4, 12). En dat mogen we letterlijk opvatten. Om de ruzie op te lossen beveelt Koning Salomo: “Breng mij een zwaard. Snijd het levende kind in tweeën. Geef de ene helft aan de ene vrouw en de andere helft aan de andere vrouw”. Waarop de echte moeder van het kind roept: “Nee heer, ik smeek u, geef het kind aan haar! Maar dood het alstublieft niet!”. Nu weet Salomo wie de echte moeder is van het kind. Haar eigen belang is ondergeschikt. Het leven van het kind is belangrijker dan wat dan ook.

Helaas zien we tegenwoordig moderne versies van dit verhaal. Bijvoorbeeld wanneer moeders en vaders, vechten óm, in plaats van vóór hun kinderen. Vechtscheidingen waarin ouders zich opstellen als de slechte vrouw uit het salomonsoordeel die zegt: “Als ik het niet krijg, krijg jij het ook niet”. Het kind wordt vaak verscheurd door loyaliteit. Andere ouders beslissen, net als de moeder van het Salomonsoordeel, afstand te nemen van het kind. Om meer ruzie te voorkomen, maar met het risico dat het kind van hen vervreemdt. Wat is wijsheid…?

Zo staat de Bijbel vol met verhalen waarin we leren dat eigenbelang nooit boven een ander of het gemeenschappelijk belang moet staan. Jezus gaat daarin tot het uiterste, wanneer hij zijn leven verliest aan het kruis, maar op die manier zijn boodschap van naastenliefde onsterfelijk maakt.  

In de boodschap van Jezus spelen juist kinderen, die in hun zorg van ons afhankelijk zijn, een sleutelrol. Vorige week lazen we de bekende parabel (Mc. 10, 13-14) waarin Jezus zegt: “Laat de kinderen bij Mij komen. Houd ze niet tegen. Want het koninkrijk van God behoort toe aan wie is zoals zij”. 

De jongeman uit de parabel is zijn kindertijd al voorbij. Hij is, in al zijn rijkdom, niet te benijden. Want het eeuwig leven is voor hem niet benaderbaar. Hij wil geen afstand doen van zijn bezittingen. Jezus ziet met mededogen aan hoe de man afdruipt. Hij leeft in een gouden kooi. Het verhaal heeft een belangrijke boodschap. Hoewel Jezus beseft dat hij de rijke man niet kan redden, wil hij wel dat de leerlingen snappen dat er een radicale ommekeer wordt gevraagd. Dat is gelukt want de leerlingen zijn er danig van geschrokken. Vervolgens zegt Jezus in mijn Nieuwe Bijbelvertaling: ‘Kinderen, wat is het moeilijk om het koninkrijk van God binnen te gaan: het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan’ (Mc. 10, 25).

Jezus noemt de leerlingen ‘kinderen’. Drukt hij hier mee uit dat de leerlingen nog niet zo wijs zijn als hijzelf, hun meester. Dat zij nog moeten groeien in geloof? Of wil hij hen met die woorden geruststellen. Verwijzend naar de eerdere zin uit dit hoofdstuk van Marcus: “Laat de kinderen tot mij komen, want het koninkrijk van God behoort toe aan wie is zoals zij”. Kinderen die, net als in het salomonsoordeel, gespleten kunnen worden tussen het eigenbelang en het belang van een ander.

Misschien wil Jezus ons leren dat wij moeten zijn áls kinderen. Omdat kinderen ons laten bukken en knielen. Omdat kinderen ons dwingen voor hen te zorgen en het eigen belang opzij te zetten. Jezus had weinig op met Farizeeërs, rechters en andere rijke mensen. Hij wil zich juist door de kinderen laten aanraken (Mc. 10, 16). Zij kunnen ons met hun onbevangenheid iets leren dat wij ‘in de wijsheid die met de jaren komt’, zijn vergeten. Want wie kan kijken door de ogen van een kind, weet hoe het koninkrijk van God er uit ziet. Wie durft te bukken en te buigen, past ook door een nauwe poort. Wie alles weggeeft, heeft niets te verliezen. Want zo worden we geboren en zo zullen we sterven.

Daartussen leven we ons leven van alfa naar omega, van A naar Beter of in het Hebreeuws alfabet van gimel tot kof. In het Hebreeuws hebben letters een naam die iets verbeeldt. Zo is het schrift ontstaan. De gimel is de derde letter van het alfabet en staat voor kameel. De 19^e letter, kof staat voor het oog van de naald. Om onze levensreis te voltooien moeten we dus van kameel door het oog van de naald gaan, waarbij we al onze bezittingen achter moeten laten. We sterven met lege handen. daarom moeten we leren delen, ook wanneer het pijn doet. Wij kunnen het koninkrijk van God alleen bereiken wanneer we bevrijd zijn van bezit, status en wat anderen van ons verwachten. Hoe dat er uit ziet, laten kinderen ons zien.

Het is durven geloven in het schijnbaar onmogelijke dat een kameel of zelfs een olifant door het oog van een naald kan. Kinderen herinneren ons er aan hoe de wereld er uit zag in het paradijs. Vóór we aten van de boom van kennis van goed en kwaad. Onbevangen en nog niet belast met verantwoordelijkheid en bezit.  

Het koninkrijk van God begint wanneer durven kijken zoals kinderen. Wanneer wijsheid niet uit een computer komt maar uit het hart. Wanneer we onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad, eigenbelang en verantwoordelijkheid, bezit en ballast. Wanneer we onszelf klein maken en de ander groot. Dan wordt het onmogelijke mogelijk. Dát is het rijk van God. En we maken het met elkaar.

Afsluitend gebed

Met de kameel hier op het altaar lijken we al een beetje onderweg naar kerst. In Oktober mogen we extra geborgenheid zoeken bij Maria, de moeder van Jezus die ons heeft laten zien dat zorgzaamheid heilig is. We bidden om zorgzaamheid voor elkaar en alle andere kinderen op de wereld die dit missen met de woorden: Wees gegroet Maria…

Zegen:

Eeuwige God,

Wij vragen Uw zegen
en de geest van de wijsheid, de moeder van alle goede dingen
met de woorden van Reinhold Niebuhr:
“Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen.
Geef me de wijsheid om te accepteren wat ik niet kan veranderen. 
Geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien”

In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Amen.  

Voorganger: Wim Rigters
Lezing:          Jesaia 53, 1-4 en Marcus 10,30-45
Thema:          Ken je plaats

“Zijn woord wil deze wereld omgekeerd . . .

dat lachen zullen zij die wenen ,
dat wonen zal wie hier geen woonplaats heeft,
dat dorst en honger zijn verdreven . . . .
en een stad van vrede . . . . “.

Wie wil dat nou niet?

Het zou zó het begin van een kort en bondig regeerakkoord kunnen zijn en met gejuich worden ontvangen, zeker door al die mensen die naamloos, kwetsbaar en weerloos zijn, die roepend, tastend en zoekend, vragend, wachtend en wakend, iedere dag weer het leven aangaan, en zelfs voor die nog hopen en wankel geloven . . .

Nee, naamloos zijn wij niet, en velen van ons kennen elkaar ook bij die naam en zijn wij iemand; maar zelfs als je een naam hèbt, maar niet op zijn minst een postadres, ben  je zelfs in ons land: niemand! Besta je niet!

‘Deze wereld omgekeerd’  . . . .

Eerlijk gezegd – behalve dan naamloos – voel ik mij in deze wereld bij tijd en wijle wel als die anderen: kwetsbaar, weerloos, roepend . . . tot wankel gelovend toe.

“Jullie weten dat de volken onderdrukt worden door hun eigen heersers en dat hun leiders hun macht misbruiken”. Ja, dat weten we maar al te goed; ze zijn er altijd geweest en ze zijn er nu, in deze wereld, onze wereld, en op alle terreinen van het leven – politieke, financiële, ja zelfs kerkelijke – bekend met naam en toenaam, of verborgen, ondergronds – drugsbaronnen, maffiakoningen, . . . . èn de ontelbare slachtoffers – de meesten naamloos, weerloos. . . .

Ja, ik weet het en hoor u bijna denken: hou maar op! We weten dat allemaal wel, we zien en horen en lezen het ook iedere dag, maar wat schiet je daarmee op?

Niets, denk ik, maar wat wel gebeurt is dat machtsmisbruik bij alle onmacht en weerloosheid weer macht oproept: boosheid, weerstand, geweld, met woord en daad: een vicieuze cirkel, een heil-loze weg.

Toen zag ik deze week op TV – ik weet niet meer in welk programma – een leerkracht voor zijn klas en hij vroeg: wie van jullie vrede wil steekt de hand op – en de meesten handen gingen omhoog; nu kun je twee dingen doen: je maakt er een vuist van, of je reikt ‘m open aan. . . .

Dat deden die andere twee: de Joodse rabbijn Soetendorp en Moslim Imam Shamier Madhar, daarmee wilden ze hun overtuiging, hun geloof delen, dat dit de enige weg is: verbinding zoeken, de ander accepteren en luisteren naar elkaar.

Dat laatste was en is de weg waar de Vlaamse priester Rik Devillé voor koos en nog steeds kiest: een luisterend oor voor honderden misbruikslachtoffers in de kerk. In het TV-programma ‘De Verwondering’ vertelde de tachtigjarige priester dat zijn kritische houding tegenover het Vaticaan veel slachtoffers van seksueel misbruik  binnen de Rooms-Katholieke kerk het vertrouwen gaf dat ze bij hem terechtkonden met hun ervaringen en getuigenissen; en hij voelde zich geroepen om te luisteren en zo opende hij zijn hart voor ongeveer 1800 meldingen van misbruik in de kerk. Zijn codewoord: ‘spreek vrij!’ en ‘luister vanuit het hart!’

Verwondering . . . bewondering . . . . en nu??  . . .

De lezingen van deze zondag houden ons een spiegel voor met de vraag: wie , wat herken je erin van jezelf?

Het beeld dat de profeet Jesaia beschrijft van de mens die ‘dienaar van Jahweh’ wil zijn? Bepaald geen aantrekkelijk beeld, maar veel later herkende Jezus zich daarin, en velen met en na hem, en gingen en gaan zo het leven aan . .

Of voel je je eerlijk gezegd toch meer thuis bij die twee broers, Jacobus en Johannes, die blijkbaar toen nog toch een ander idee hadden van dat Rijk van God dat komen zou. ‘Donderzonen’ kregen ze als bijnaam; toen Jezus en zijn leerlingen eens niet welkom waren in een Samaritaans dorp stelden de broers voor: ’zullen we zeggen dat er vuur uit de hemel moet neerdalen om hen te vernietigen?’

De woorden waarmee  Sanneke Brouwers vorige week haar overweging eindigde, wil ik deze zondag graag herhalen: ‘Het koninkrijk van God begint wanneer wij durven kijken zoals kinderen. Wanneer wijsheid niet uit een computers komt maar uit het hart. Wanneer we onderscheid kunnen maken tussen goed en kwaad, eigenbelang en verantwoordelijkheid, bezit en ballast. Wanneer we onszelf klein maken en de ander groot.”

Of met de woorden van de Imam en de Rabbijn: als ooit de zachte krachten het winnen.

                              Wek mijn zachtheid weer

                              Geef mij terug de ogen van een kind

                              Dat ik zie wat is

                              En mij toevertrouw

                              En het licht niet haat

Moge het zo zijn.

Voorganger: Nadia Kroon O.P.
Lezing: Jesaja 35:4-7a en Marcus 
Thema: VERBODEN verder te vertellen

Vanaf nu is het verboden om je geloof te delen. Het moest er een keer van komen en we hebben al veel te lang gewacht. Religie is iets slechts, kijk maar naar alle slechte dingen die het heeft veroorzaakt. Dus hou jij je mond nou maar. Ik bedoel, prima als je met geloof bezig bent achter je voordeur, maar val anderen er niet mee lastig. Het veroorzaakt alleen maar meer ellende. Dus, geen tv-uitzendingen, geen ketting met een kruisje eraan, geen livestream van je vieringen, geen gesprekken met je familie en vrienden. Dat is vanaf nu allemaal verboden. Want wat jij hebt te bieden is alleen maar slecht.

Ik weet het, dit is een beetje een vreemde intro op een overweging. Maar ik wil je vragen even stil te staan bij deze woorden. Stel je voor dat dit echt tegen je wordt gezegd. Voel dan eens wat er gebeurt in je hart. Het is je verboden… Je moet je mond houden… Wat jij gelooft is alleen maar slecht…

Gelukkig vergt het nogal wat verbeeldingsvermogen, want verreweg de meeste van onze landgenoten zijn zeer tolerant en zelfs open, is mijn ervaring. Maar het gaat me er niet om je te laten verbeelden dat we zouden worden vervolgd. Het gaat me om het volgende.

Als je keer op keer op het hart wordt gedrukt om je geloof te delen, kan dat een beklemmend gevoel geven. Je móet missionair zijn, je móet met andere mensen over je geloof praten, je móet.. Lieve help, dat geeft een druk, want dat is best heel lastig. Maar zet daar nu eens de boodschap tegenover: je mag niet. Je mag niet de boodschap van Jezus Christus delen. Ik hoop dat er ergens in je hart dan een stemmetje in opstand komt. Die zegt: ja, wacht eens even! Omdat een groep fundamentalisten een verdraaide versie van het christelijk geloof naar voren brengt, worden wij ook de mond gesnoerd? Wij kunnen er juist iets positiefs tegenover zetten! Het echte evangelie, de ware Jezus Christus. De messias en rabbi die niets meer en niets minder doet dan mensen juist genezen, bevrijden, weer kracht geven om het leven aan te kunnen, een plek te geven in de samenleving. Een Jezus die mensen weghaalt uit de marge, die monddood gemaakte mensen weer een stem geeft.

Wij hebben een boodschap! Eén die heilzaam is. Eén die de wereld een betere plek kan maken. Die water kan laten opwellen in een geestelijke woestijn, die rivieren kan laten ontspringen in een dor land waarin alles gereduceerd wordt tot economische waarde. Een land waarin mensen kunnen dansen, álle mensen. Een land waarin mensen opengaan, opbloeien: Effata!

Wij hebben een boodschap en ik hoop dat je in je hart voelt, en mediteer er anders thuis eens rustig over, dat we niet zullen stoppen deze te verkondigen. In woord en daad, want het is een boodschap van woord en daad. Van bemoediging en bevrijding.

En het is een boodschap van gemeenschap. Van erbij horen. Zoals de mensen een dove vriend bij Jezus brachten, zo kunnen wij andere mensen bij onze gemeenschap betrekken. Want niemand zou alleen moeten zijn. Een uitgestrekte hand, een vriendelijke glimlach, een uitnodiging. Neem het alsjeblieft van me aan dat deze gemeenschap hier, dat jullie, daar goed in zijn. Zo ben ik er ook nog niet zo heel lang bij gekomen en meerdere mensen hier in de afgelopen jaren. Blijf het mensen gunnen, want we hebben iets positiefs te bieden in een wereld waarin mensen soms verzuipen in de maalstroom van het recht van de sterkste.

Dus, beste mensen, dit nieuwe kerkelijke seizoen is het je verboden ook maar iets van je geloof te vertellen. En ik wens je het beste met daar volledig ongehoorzaam aan te zijn.

Voorganger:      Rene Klaassen
Lezingen: Deuteronomium 4; 1-2; 6-8 en Marcus 7; 1-8, 21-23
Thema:              Reinheid

Na een uitstapje van zo’n zes weken naar de evangelist Johannes, keren we vandaag weer terug bij Marcus. We bevinden ons immers in het Marcus jaar.

We pakken de draad op, op het punt waarop de populariteit van Jezus heel hoog was na de eerste wonderen, en de kritiek op hem en zijn leerlingen begint toe te nemen. En mensen die hem volgden en enthousiast waren leunen naar die kritiek en sommigen haken af. Vandaag worden we inderdaad geconfronteerd met de kritische Schriftgeleerden en de farizeeërs. De kritiek is dat de leerlingen zich niet voldoende aan de reinheidsregels houden. Die zijn oud, al in de Thora gegeven en ze worden door heel de Joodse samenleving geaccepteerd, nageleefd.

Feitelijk gezien moest dat ook wel want wij in onze tijd weten als geen ander dat wanneer je hygiëne negeert de kans op ziektes groot is. Kijk maar weer naar de polio uitbraak in Gaza en de angst ervoor, die nu in elk geval het vechten voor een paar dagen stil kan leggen.

Maar de Schriftgeleerden en de farizeeërs beogen met hun kritiek wat anders. Ze voelen dat jezus het gelijk aan zijn kant gaat krijgen en willen kost wat kost het volk binnen de joodse regels zodat zij uit kunnen maken wie er wel en niet rein en wie er wel of niet mee mag doen.

Herders bij voorbeeld. De joodse regels waren zo dat al wie met de uitwerpselen van dieren in aanraking kwamen, of met hun bloed, per definitie onrein waren en vervolgens aan een hele reeks rituelen moesten voldoen om weer rein te worden. Onrein betekent uitgesloten zijn van alle religieuze rituelen en feesten en bezoek aan de synagoge. Daar zag je dus nooit ook maar ene herder. Want elke dag van de week trapten zij wel ergens in de poep van hun dieren en elk gewond beest of elk beest dat een jong kreeg zorgde wel ervoor dat ze bloed aan hun handen kregen …

En dan hebben we het dus nog niet over vrouwen die maandelijks ongesteld werden en over gezinnen met veel meisjes. Die konden nooit van hun leven aan de reinheidsregels voldoen. Die regels waren en zijn exclusief. Mensen worden erdoor buitengesloten. En dat wisten de Farizeeërs en Schriftgeleerden verdomd goed. En door nu bij Jezus aan te komen ligt hun bedoeling voor de hand. Ook jezus en zijn vrienden moeten uitgesloten worden.

Maar ze onderschatten Jezus en daarmee. God heeft immers zelf, hij heeft dat al in het kerstverhaal bewezen, een keuze voor de herders gemaakt. Wie worden er als allereerste geïnformeerd dat in Bethlehem God zelf ter wereld kwam? Een hemelse boodschapper waarschuwt als allereerste de herders. Goddelijk eerherstel avant-la-lettre. En Jezus doet er hier niet voor onder. Hij houdt het volk voor:

‘Luister allemaal naar Mij en begrijp Me toch. Niets wat van buitenaf in de mens komt, kan hem onrein maken. Maar wat uit de mens zelf komt, dat maakt hem onrein.’ Want van binnenuit, uit het hart van de mensen, komen de kwade gedachten, ontucht, diefstal, moord, overspel, hebzucht, gemeenheid, bedrog, bandeloosheid, jaloezie, laster, hoogmoed, lichtzinnigheid. Al deze slechte dingen komen van binnenuit en maken de mens onrein.

We moeten dit verstaan als een oproep : tegelijk geldt dat alles wat uit de mens zelf komt is juist hetgeen dat hem hem/haar goed rein maakt: goede gedachten, liefde, naastenliefde, trouw gelijkheid eerlijkheid waarheid en vrede. En zo kan ik nog een handvol waarden opnoemen die de komende tijd in de Marcus verhalen in plek in onze vieringen zullen krijgen. Het is de mens zelf die uitmaakt. En wanneer ik nog een advies mag meegeven wat we dan zelf moeten doen kies voor de woorden van de Psalmist van vandaag : de woorden van wijsheid van koning Salomo of een van zijn schrijvers:

Doe recht …. spreek waarheid …. laster niet … hebt Gij gezegd,

wees trouw … verloochen niet je naaste, die een mens is zoals jij

Doe het goede … leen loyaal je geld uit, zegt Gij

vraag geen rente …. neem nooit één steekpenning aan.

doe het goede …, wankel niet …, zegt Gij

            wees sterk en wankel niet.

Het is al eeuwenlang geleden bedacht, hoe ook wij anno 2024 moeten leven

Voorganger: Ineke van Cuijk O.P.
Lezing:Jozea 24, 1-2a; 25-17, 18b en 6, 60-69
Thema: Kiezen en delen

Vandaag lezen wij de laatste verzen van hoofdstuk 6 van Johannes. Volgende week komt Marcus weer aan bod. We hoorden het al eerder: vijf zondagen lang was Johannes aan het woord over het brood des levens, in vele vormen. En in de tekst die we net hoorden, komen wij een teleurgestelde Jezus tegen. Hij ziet volgelingen afhaken. Het zijn ook moeilijke woorden die Hij spreekt, ze gaan je verstand te boven: deze woorden over God, over brood dat eeuwig leven geeft…. Johannes maakt het ons niet gemakkelijk. Wij kennen hem als de Evangelist die meer schrijft en bedoelt dan de letterlijke gebeurtenissen uit het leven van Jezus. Hij is met name de Evangelist die verbanden aanbrengt in zeer bloemrijke en symbolische taal. En kun je in dit taalveld kiezen voor Jezus?

Kiezen of delen – kiezen en delen!! We hoorden het al in de opening.

Vandaag komen deze vragen heel dichtbij. Jozua stelt zijn volk voor een duidelijke keus: welke God kies jij? Twee goden dienen, kan niet…..waar sta je voor? Wanneer de Joden zich goed en wel gevestigd hebben in het beloofde land, blijken velen al heel gauw vergeten te zijn hoe hun God hen heeft gered uit Egypte. Hoe de Eeuwige hen door de woestijn heeft geleid. En in plaats van Hem dankbaar te eerbiedigen, leggen ze het aan met de Amorieten, de oorspronkelijke bevolking. Zij vereren de vreemde goden van dat volk. Blijkbaar is het gemakkelijker mee te lopen / anderen achterna te lopen?! Al die meelopers stelt Jozua voor de keus: wie wil je dienen? Wil je trouw blijven aan het geloof van je voorouders of ga je de goden van de Amorieten vereren? Het antwoord is duidelijk. Maar leef er dan ook naar!! 

Vandaag de dag worden ook wij constant uitgedaagd te kiezen: wie lopen wij achterna? Of kunnen wij bij onze standpunten blijven en ons eigen kompas – gevoed door geloof en traditie – blijven volgen. We worden overspoeld door allerlei meningen en overtuigingen en daarbij is het tegenwoordig ook nog ingewikkeld om te ontdekken wat echt is of fake!!

De Schrift laat zien dat kiezen een werkwoord is. Steeds weer opnieuw kiezen, opnieuw vertrouwd raken met je keuze, steeds weer je afvragen, hoe ga ik die weg van Jezus. Daarbij zijn de grote woorden – rechtvaardigheid en barmhartigheid onze pijlers. Hoe vinden wij daarin de juiste balans?

Die balans kunnen wij vinden als wij de weg van Jezus volgen. In het genoemde hoofdstuk zes zegt Jezus verschillende keren – in verschillende toonaarden – steeds indringender: Ik ben het brood om van te leven – vers 35, 48. En in vers 56 ‘wie mijn vlees eet en mijn bloed drinkt, bezit eeuwig leven’. Dat is geen eenvoudige taal. Dus dat een aantal mensen begint te morren en het gevoel hebben ‘deze taal stuit mij tegen de borst’ daar kunnen we ons wel iets bij voorstellen. En zij kunnen niet meer met Jezus mee-gaan. Door hier samen te komen, elkaar te inspireren en te bemoedigen laten wij zien dat wij het in ieder geval willen proberen. Met vallen en opstaan – met wanhoop en moed.

Want hoe moet dat dan? Helemaal één met Hem worden, totaal van Hem leven. Jezus vraagt hier, wil je zo ver gaan dat je mijn levensstijl jouw vlees en bloed maakt? Een vraag die ook ons gesteld wordt. Wil je blijven of wil je weggaan? En als je instemt met zijn levensstijl dan betekent dat dat je de consequenties aanvaard die de zending van Jezus met zich meebrengt. Hij is door zijn hemelse Vader gestuurd om de band tussen God en Schepping gestalte te geven. Iedere dag opnieuw!!

Dit weekend wordt eveneens onze aandacht gevraagd voor de MIVA-actie. Dit jaar komt het geld ten goede aan een ambulance voor een kraamkliniek in Zambia. Een dag lopen naar de kraamkliniek om te bevallen is in het achterland van Zambia vaak realiteit. We hebben hier niet veel fantasie nodig om te bedenken hoe gevaarlijk het kan zijn als deze vrouwen hun baby langs de kant van de weg ter wereld moeten brengen. Een ambulance kan onnodige sterfte voorkomen. We bevelen deze collecte dan ook van harte aan!! Geef nieuw leven een kans! Is het motto van deze actie. We worden uitgenodigd een helpende hand uit te steken. Ook dat is een keuze – wil ik mijn geld spenderen om zo te delen!

De nieuw geïnstalleerde bisschop van Roermond riep gisteren in zijn toespraak op om in deze tijd van grote veranderingen je open te stellen voor het nieuwe, het onverwachte. Zowel binnen als buiten de kerk kan dat tot prettige ontmoetingen leiden aldus bisschop van den Hout.

Wij hopen en bidden dat wij met Petrus kunnen zeggen: ‘Maar Heer, naar wie zouden we gaan? In uw woorden vinden wij ‘eeuwige leven’ !!

Dat het zo moge zijn.

Voorganger:Wim Rigters
Lezing:          Lucas 1.39-56
Thema:         God dichterbij

Maria Tenhemelopneming

Hebt u dat ook? Zo’n moment dat er ineens een herinnering, een beeld ver terug uit je leven voor je opduikt. Dat overkwam mij bij de voorbereiding van deze zondag: ik was weer in de kerk van mijn kinderjaren in Delft, in de zijbeuk bij de biechtstoelen, wachtend op mijn beurt – wat moet ik nou weer gaan opbiechten? – terwijl mijn ogen gericht waren op het kolossale wit marmeren beeld tegenover mij: Maria die door blote engeltjes en golvende wolken ten hemel werd gedragen. Ik herinner mij dat ik het helemaal niet passend vond in ons voor die

tijd best moderne en sobere Kerkgebouw, maar indrukwekkend was het wel.

Een heel ander Mariabeeld zag ik in het atelier van broeder Edward: dat kruisbeeld, door hem geschilderd op een stuk hardboard - hij vond het zelf maar niks en wilde het weggooien, maar ik werd er heel sterk door getroffen. ‘Nou, neem maar mee’ was zijn reactie. Het is misschien geen kunstwerk, in zekere zin

zelfs primitief, maar zó Maria: moeder voor haar kind tot het einde toe.

Een derde beeld van Maria dat mij zeer dierbaar is geworden, staat afgebeeld op de voorkant van uw liturgieboekje. Het is dichtbij te zien - in de dagkapel van de Goede Herderkerk in Neerbosch Oost, maar dan moet u wel snel zijn, want die staat er niet lang meer, bij gebrek aan kerkgangers is het argument – 120 tot 150 per zondag is de

realiteit.

Ik hoop dat dit beeld een nieuwe plek zal krijgen, maar bij mij heeft ze die al: ze is ten voeten uit de jonge vrouw uit de Evangelielezing, die iets groots ervaart –

God? – en dat wil delen.

Zoekend naar woorden, vond ik die in een preek van wijlen pastoor Toon Rabou:

“Wij kennen allemaal de litanie van Maria, vol verrukkelijke titels: Mystieke roos, toren van David, Gouden huis, Koningin van de engelen, Machtige maagd!

Prachtige guirlandes, die wij vooral op deze dag rond haar gestalte willen weven,

en terecht. 'Ere wie ere toekomt.' Maar toch, als ik al die titels van haar opnoem dan lijkt het alsof ik sta in een kerk, die steeds voller raakt met dichter wordende wierookwolken. Ik zie de mens Maria niet meer. Ik zie haar alleen maar stralen en verheerlijkt zijn. Ze wordt, ook vandaag weer, zo ver weg de hemel in geprezen, dat ze voor mij onbereikbaar is geworden, zo onpakbaar ver weg.”

En in een andere preek op deze feestdag citeert hij psalm 131:

God ik ben niet hooghartig

ik kijk niet op anderen neer

beeld mij niet in dat ik groot ben

droom geen geweldige dromen

ik heb mijn verlangens getemd

mijn ziel is tot rust gekomen

als een kind dat gedronken heeft

en rus,t aan de borst van zijn moeder

een kind dat gedronken heeft

zo is mijn ziel in mij

alles verwachten van Hem

nu en in eeuwigheid

Een prachtig commentaar op het Magnificat van Maria: Hij zag neer op de

geringheid  van zijn dienstmaagd

En dan ben ik weer bij mijn beeld van Maria, dat in de Goede Herderkerk en vóór

op uw boekje.

Maria heeft haar lofzang – het Magnificat – niet zelf verzonnen, het was een bekend Bijbels lied; maar zij durfde het te zeggen, te zingen, omdat ze vertrouwde, geloofde, dat “iedere tijd opnieuw zijn genade gaat naar allen die eerbiedig met Hem leven”.

Dat is best wel moeilijk te geloven, als je ziet wat er om je heen gebeurt, en met jezelf: waar is God dan?

En dan valt het niet gemakkelijk om te bidden: “Nu mag ik mij voortaan gelukkig prijzen dat Hij zo grote dingen aan mij deed”.

Maar Maria bleef geloven in haar zoon, ook al leek hij niets te bereiken, ook al

leek haar wereld in te storten, bij dat kruis . . . .

Straks gaan we het weer zingen, ‘Wat in stilte bloeit’, een modern Magnificat, maar het eindigt wel met de woorden:

“Aanschijn der aarde, wie zal jou vernieuwen?

Hij die alles zal zijn in allen,

Heeft ons bestemd om, aarde,

Jouw aanschijn te vernieuwen.”

Moge Maria ons daartoe inspireren.

Voorganger: Ineke van Cuijk O.P.
Lezingen: Johannes 6, 1-15
Thema: Delen in vertrouwen

In dit Marcus jaar worden we midden in de zomer, vijf zondagen lang, getrakteerd op de broodverhalen van Johannes: heel hoofdstuk 6 komt aan bod. En vandaag het eerste, en wellicht het bekendste deel. Het broodverhaal van de jongen met vijf broden en twee vissen.

Jaren geleden was er op zaterdagavond de Sonja Barend show’ zij ontving verschillende mensen in haar programma. Zij had ook een keer Jos Brink op bezoek (‘ja, we worden oud’). Toen was dit verhaal onderwerp van gesprek. En Sonja Barend vroeg nogal kritisch wellicht haast wat cynisch: ‘hoe kan dat nu’? moeten we dat zomaar geloven? En Jos Brink antwoordde, heel nuchter: ALS JE KUNT DELEN IS ER ALTIJD GENOEG. En Sonja Barend viel stil.

Als je kunt delen, is er altijd genoeg! En dat kan dus als je deelt in vertrouwen!! Jezus treedt in de voetsporen van Mozes: Hij gaat de zee over, Hij gaat de berg op, Hij geeft het volk te eten. Zowel Mozes als Elisa als Jezus – zij leven in het volste vertrouwen op de Eeuwige. Hij/Zij is altijd met ons.

Het was een oud en gelovig gebruik bij de joden om een gedeelte van de eerste oogst bij de priesters aan te bieden als offer voor de Eeuwige. Het was een teken van dankbaarheid en vooral een uitdrukking van het gelovig besef dat het leven en alles wat de aarde voortbrengt uiteindelijk ‘gave van God’ was en is. Elisa houdt dit brood niet voor zichzelf, hij deelt in vertrouwen dit brood met zijn manschappen.

Johannes wil in zijn Evangelie de ‘tekenen’ van Jezus laten zien. Dat begon al bij de bruiloft van Kana. En bij de vele maaltijden die Jezus hield, herkennen we zijn formule: Hij nam het brood, dankte God, brak het en deelde uit. Jezus laat zien dat je altijd kunt delen! Met alles en iedereen! Het Rijk van God is voor Jezus geen particuliere aangelegenheid, het is een zaak van gemeenschappelijk belang. Hij verricht de tekenen niet alleen voor zijn eigen leerlingen; nee, de hele menigte hoort daarbij. Niet in een afgesloten ruimte, er worden geen muren gebouwd, nee, buiten in de open lucht. Op uitnodiging gingen zij zitten op een plek met veel gras, hoorden wij. Jezus biedt een grazige weide en daar is het goed rusten en eten. Op al deze plekken kun je verzadigd worden. Afsluiten met een gedicht (deel) Sytze de Vries

Brood uit de hemel.

Met het wonder van de liefde,

voor geen menigte te klein,

komt Gij onze honger stillen

en de weg ten leven zijn.

Hemels brood is ons gegeven

om te leven uit de dood;

Godsgeschenk dat begenadigt

en ons levenslang verzadigt.

Tegendraads aan al ons zoeken

dat zich vastloopt in de dood,

worden wij door U gevonden,

reikt Gij ons het levensbrood.